Dziedziny STEM (nauka, technologia, inżynieria i matematyka) przez lata zdominowane były przez mężczyzn. W ostatnim czasie kobietom udało się w pewnym stopniu przełamać ten trend. Czy nierówność płci w tych dziedzinach nadal istnieje? Czy dyskryminacja dziewcząt wciąż trwa, zniechęcając je do rozwoju swoich zainteresowań?
Dziesiąte obchody Międzynarodowego Dnia Kobiet w Inżynierii przypadają na 23 czerwca. To odpowiedni moment, by zastanowić się nad kwestiami, które wciąż zniechęcają dziewczęta i kobiety do podejmowania kariery w dziedzinach STEM, skłaniając je do wyboru bardziej „kobiecych” zawodów.
Jak podaje Massachusetts Institute of Technology, w 2023 r. kobiety stanowią zaledwie 28% całej siły roboczej STEM. Liczba ta jest jeszcze niższa w UE i wynosi zaledwie 17%. Dzięki popularności wielu inicjatyw i wydarzeń opracowanych przez organizacje i placówki edukacyjne, liczba ta znacznie wzrosła w ciągu ostatnich lat. Choć postęp jest zauważalny, przed nami jeszcze długa droga.
Sytuacja w Unii Europejskiej
W opublikowanym niedawno artykule Eurostatu podano, że w 2022 r. blisko 76 mln osób zatrudnionych w UE w wieku 15-74 lat pracowało w sektorze nauki i technologii. 52% tych osób to kobiety, ale pracowały one głównie w sektorze usług. Prawie jedną czwartą z 76 milionów zatrudnionych w nauce i technologii stanowili naukowcy i inżynierowie, przy czym kobiety zajmowały w tym obszarze tylko 41% stanowisk, co stanowi zaledwie dwuprocentowy wzrost w ciągu ostatniej dekady.
Według raportu McKinsey z początku tego roku, kobiety zajmują średnio 22% stanowisk technicznych w europejskich firmach. Analizując te dane pod kątem konkretnych ról, można zauważyć, że kobiety najczęściej zajmują stanowiska związane z projektowaniem i zarządzaniem produktami (46%), podczas gdy na stanowiskach inżynieryjnych jest ich tylko 18%, a na stanowiskach związanych z DevOps i chmurą – 8%. Pełne zestawienie tych danych prezentujemy poniżej.
Więcej informacji na temat obecnej sytuacji w UE można znaleźć w naszym artykule poświęconym temu tematowi.
Jakie działania są podejmowane w tej sprawie?
Wśród licznych wydarzeń i inicjatyw realizowanych obecnie w całej Europie, naszą uwagę zwróciła organizacja działająca w jednym z regionów, na terenie których działa Grupa Distrelec. Organizacja Nordic Women in STEM została założona dwa lata temu przez Nehę Imtiaz Ullah, studentkę inżynierii na Duńskim Uniwersytecie Technicznym. Celem jej działania jest zredukowanie nierówności płci w dziedzinach STEM i zaprezentowanie tych dziedzin dziewczętom w całym regionie skandynawskim. Neha opowiedziała nam, dlaczego uważa, że dziewczęta powinny mieć dostęp do praktycznych koncepcji oraz jak ważne jest to dla ich pewności siebie.
„Naszym celem jest danie dziewczętom szansy na praktyczne zapoznanie się z naukami STEM poprzez różne warsztaty. Podczas wielu lat spędzonych w szkole uczymy się teoretycznej części STEM w ramach zajęć takich jak matematyka i nauki ścisłe, ale myślę, że zdecydowanie brakuje tam okazji do nauki kodowania, robotyki, poznawania systemów energetycznych czy przestrzeni kosmicznej” – stwierdza Neha.
„Wierzę, że praktyczne podejście do dziedzin STEM pozwala młodym ludziom odnaleźć swój prawdziwy potencjał. Dotyczy to zwłaszcza dziewcząt, ponieważ wiele z nich postrzega siebie jako osoby z natury nieutalentowane w tych dziedzinach. Jednak kiedy mają okazję spróbować kodowania, przekonują się, jakie to łatwe, co pozwala im uwierzyć w swój potencjał”.
Szkolny program nauczania pomijał niektóre kluczowe obszary STEM, dlatego Neha wzięła sprawę w swoje ręce, oferując ekskluzywny klub pozaszkolny dla dziewcząt o nazwie „Girls STEM Club” we współpracy z Nordic Women in STEM.
„Brakowało zajęć pozalekcyjnych, które miałyby na celu zwiększenie zainteresowania młodych dziewcząt naukami STEM” – mówi dalej Neha. „Jestem przekonana, że umożliwienie dziewczętom kontaktu z innymi podobnie myślącymi dziewczętami ma pozytywny wpływ, ale niestety takie zajęcia dotychczas nie miały miejsca. Niektóre przeznaczone były dla obu płci, ale zawsze przychodziło na nie więcej chłopców. Chciałam stworzyć coś, co pozwoli dziewczętom spotkać się z innymi podobnie myślącymi dziewczętami i dowiedzieć się więcej o naukach STEM”.
Program skierowany jest do dziewcząt w wieku 13-19 lat, aby mogły uczyć się różnych zagadnień związanych ze STEM, jednocześnie dobrze się przy tym bawiąc. Program jest bezpłatny dla wszystkich uczestniczek, a wcześniejsze doświadczenie nie jest wymagane. Grupa spotyka się raz w miesiącu, a temat przewodni zajęć jest za każdym razem inny i czasami pojawiają się na nich zaproszeni goście. Neha wierzy, że klub wywiera pozytywny wpływ na kształtowanie nastawienia do nauk STEM wśród młodych dziewcząt.
„Na początku wszyscy byli nieco sceptyczni, w tym nauczyciele i uczestniczki, jednak teraz zdecydowanie widzę zmianę na lepsze. Podczas organizowanych przez nas wydarzeń staramy się podkreślić, jak rozbudowany jest sektor STEM, dlatego zwracamy uwagę na różne jego aspekty, na przykład roboty, zmiany klimatyczne, technologie kosmiczne, budowanie mostów itp. Dzięki temu dziewczęta mogą zobaczyć, jak wiele możliwości stoi przed nimi otworem. Jestem przekonana, że dzięki dodatkowym środkom i większej liczbie klubów STEM dla dziewcząt będziemy w stanie zmienić podejście do tematu STEM na lepsze”.
Neha uważa, że oprócz zapewnienia młodym dziewczętom dostępu do wiedzy na temat możliwości w dziedzinach STEM za pośrednictwem organizowanych wydarzeń i klubów, równie ważną rolę odgrywają wzorce do naśladowania.
„Z wykształcenia jestem inżynierem, a kiedy rozpoczęłam studia licencjackie w 2019 roku, byłam jedną z 11 dziewczyn w grupie liczącej 85 osób. Dopiero podczas czwartego semestru poznałam profesorkę z wydziału elektrycznego, która wywarła na mnie ogromny wpływ, ponieważ po raz pierwszy spotkałam osobę, na której mogłam się wzorować. To ona zainspirowała mnie do założenia organizacji, która promuje kobiety będące wzorem do naśladowania”.
Jak pomaga Unia Europejska?
Nordic Women in STEM nie jest jedyną organizacją, która stara się przekazać dziewczętom wiedzę i doświadczenie niezbędne do osiągnięcia doskonałości w tych dziedzinach. Europejski Instytut Innowacji i Technologii wystartował z projektem o nazwie Girls Go Circular. Inicjatywa ma na celu wzmocnienie pozycji dziewcząt w wieku szkolnym w całej Europie, aby mogły stać się przyszłymi liderkami i przedsiębiorczyniami. Projekt obejmuje program online na temat gospodarki o obiegu zamkniętym i zachęca kobiety do udziału w dziedzinach STEM zgodnie z planem działania Komisji Europejskiej w dziedzinie edukacji cyfrowej.
W ciągu ostatnich kilku lat Komisja Europejska nawiązała również współpracę z Deloitte, Europejskim Stowarzyszeniem Kobiet i Vlajo, organizując festiwale ESTEAM w 19 państwach członkowskich UE. Spotkania te odbywały się na całym kontynencie i obejmowały warsztaty oraz prelekcje prowadzone przez profesjonalistów z branży, których celem była pomoc dziewczętom i kobietom w doskonaleniu ich kompetencji cyfrowych i przedsiębiorczych oraz zwiększenie ich pewności siebie w wyborze ścieżek kariery STEM.
Edukacja – źródło problemu w naukach STEM?
„Dziewczęta i kobiety są systematycznie odsuwane od nauk ścisłych i matematyki poprzez cały okres edukacji, co ogranicza ich dostęp, przygotowanie i możliwości podjęcia pracy w tych dziedzinach w dorosłym życiu”.
Amerykańskie Stowarzyszenie Kobiet Uniwersyteckich
EPFL: Rosnące możliwości w Szwajcarii
Szwajcarski uniwersytet École Polytechnique Fédérale de Lausanne (EPFL) zalicza się do najbardziej prężnych instytucji naukowych i technologicznych w Europie. Równość i różnorodność stanowią podstawę etosu tej instytucji, co potwierdzają działania podejmowane w celu zapewnienia dziewczętom szansy w dziedzinach silnie zdominowanych przez mężczyzn. Departament popularyzacji nauki (The Science Outreach Department) na uniwersytecie EPFL co roku dociera do 16 000 dzieci i nastolatków, z czego większość stanowią dziewczęta.
Dr Fernaz Moser-Boroumand, dyrektorka departamentu, wyjaśnia, co utrudnia dziewczętom podjęcie zawodu w dziedzinach STEM i opowiada, o tym, co skłoniło ją do uruchomienia programu „Girls in STEM” na swojej uczelni.
„Dziewczęta niechętnie podejmują staże lub studia uniwersyteckie w dziedzinach STEM ze względu na kilka czynników. Są to między innymi:
- Wzorce kulturowe i stereotypy odnoszące się do „zawodów kobiecych” i „zawodów męskich”, zwłaszcza w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej. Wspomniane stereotypy są przekazywane od wczesnego dzieciństwa. W innych krajach, takich jak Malezja, te wzorce nie funkcjonują, a w dziedzinach STEM pracuje znacznie więcej kobiet.
- Brak kobiecych wzorców do naśladowania w tych dziedzinach w najbliższym otoczeniu i w społeczeństwie, aby zainspirować dziewczęta do podejmowania kariery w dziedzinach STEM.
- Brak nabytego wcześniej doświadczenia (na przykład przy zabawkach technicznych lub w czasie wolnym), co prowadzi do tendencji dziewcząt do niedoceniania własnych umiejętności.
„Aby młode kobiety decydowały się na tę ścieżkę kariery, muszą nabyć niezbędne zdolności we wczesnych latach i dobrze się w nich odnajdywać. Muszą być również informowane o wykorzystaniu tych nauk w różnych dziedzinach. Celem naszego programu jest przybliżenie dziewczętom dziedzin STEM, aby nabrały wiary w swoje możliwości, zapewnienie im przestrzeni do swobodnego rozwijania swojego potencjału, ukazanie im przydatności nauki i technologii dla społeczeństwa oraz stworzenie im możliwości kontaktu z wzorami do naśladowania”.
Program stworzony przez dr Moser-Boroumand w 2003 roku był pionierskim przedsięwzięciem w dziedzinie nauk ścisłych i technologii skierowanym wyłącznie do dziewcząt i stanowił świetny sposób na pokonywanie barier.
„W 2003 roku, kiedy zarządzałam Biurem Równych Szans (Equal Opportunities Office) w EPFL, opracowałam strategię mającą na celu zapoznanie młodych dziewcząt, jeszcze przed ukończeniem szkoły średniej, z nauką i technologią oraz zachęcenie ich do podjęcia studiów lub kontynuowania kariery w tych dziedzinach.
Otworzyliśmy wówczas kurs wprowadzający do informatyki, w którym udział wzięło 20 uczestniczek w wieku od 10 do 13 lat. Jego celem było zapewnienie wzorców do naśladowania i rozpoczęcie dialogu z rodzicami na temat zachęcania ich córek do dalszego rozwoju w tych dziedzinach. Z czasem opracowaliśmy szeroki program obejmujący różne działania skierowane wyłącznie do młodych dziewcząt. Program ten jest dziś kontynuowany przez Science Outreach Department i dociera do tysięcy młodych dziewcząt w różnych regionach Szwajcarii. Obecnie program EPFL jest skierowany do dziewcząt w wieku od 7 do 16 lat w ramach zajęć pozalekcyjnych poprzez kursy semestralne, warsztaty i obozy dzienne”.
Od uruchomienia programu minęło już 20 lat i śmiało można powiedzieć, że wywarł on pozytywny wpływ na młode dziewczęta w Szwajcarii.
„Chciałabym przede wszystkim podkreślić, że program rozwijał się stopniowo, a od kilku lat pracujemy z tysiącami dziewcząt. Odnotowaliśmy świetne wyniki, a dziewczęta, które wzięły udział w jednych zajęciach, zazwyczaj zapisują się na inne zajęcia z podobnych dziedzin. Kilka studentek EPFL uczestniczyło w zajęciach prowadzonych w ramach programu, a teraz same prowadzą zajęcia organizowane dla młodych dziewcząt”.
Oto dwie wypowiedzi młodych dziewcząt, które wzięły udział w programie.
„Jestem bardzo wdzięczna za zorganizowanie tych zajęć; bez nich nie zdecydowałabym się na zapisanie się na zajęcia z matematyki i wybranie kierunków ścisłych na studiach”.
– 15-letnia uczestniczka programu EPFL
„Studiuję mechanikę i budowę maszyn na uniwersytecie EPFL. Chętnie prowadzę zajęcia z inżynierii w szkołach, aby zmotywować dziewczęta do wyboru studiów na kierunkach STEM. Gdy byłam dzieckiem, nie znałam wielu osób, które pracowały w tych dziedzinach. Myślę, że bez warsztatów zorganizowanych przez EPFL, nie zdecydowałabym się na tę ścieżkę kariery”.
– studentka EPFL.
Pomimo pozytywnej reakcji i ogromnego zainteresowania programem, dr Moser-Boroumand jest zdania, że nadal pozostaje wiele do zrobienia, aby osiągnąć równą liczbę kobiet i mężczyzn w dziedzinach STEM.
„Nastawienie musi się zmienić na wszystkich poziomach. Trzeba uświadamiać rodziców, nauczycieli, media, pracodawców. Liczne programy i inicjatywy zwiększyły świadomość w zakresie dziedzin STEM i można powiedzieć, że zmierzamy we właściwym kierunku. Za wdrażanie programów umożliwiających kobietom podejmowanie pracy w tych dziedzinach odpowiedzialni są zarówno pracodawcy, jak i uniwersytety. Wspólnie musimy kontynuować nasze działania i nie ustawać w wysiłkach, ponieważ zmiana mentalności i postaw wymaga czasu”.
„Ważną rolę odgrywają również mężczyźni. Zachowanie i działania mężczyzn wpływają na zmiany w ich najbliższym otoczeniu i mogą skłonić innych mężczyzn do zaangażowania się w zmianę postaw, infrastruktury itp. Ponadto wielu mężczyzn jest ojcami, którzy swoją postawą mogą zachęcać córki do dalszego rozwoju w tych dziedzinach. Zachowanie ojców ma ogromny wpływ na ich córki”.
Szacuje się, że w 2026 roku Szwajcaria będzie borykać się z niedoborem kilku tysięcy specjalistów IT. W chwili pisania tego artykułu kobiety stanowią zaledwie 17% specjalistów w dziedzinie IT w tym kraju. Dr Moser-Boroumand wyjaśnia, dlaczego programy takie jak ten, który stworzyła wraz z EPFL, odgrywają niezwykle ważną rolę w Szwajcarii.
„Nauka i technologia to nieodłączne elementy naszego społeczeństwa, odgrywające ważną rolę w wielu dziedzinach życia codziennego, takich jak zdrowie, środowisko, żywność i komunikacja. Kluczem do dobrze prosperującego i cywilizowanego społeczeństwa jest wszechstronna i integracyjna edukacja. EPFL to szkoła federalna, promująca naukę i technologię oraz równe szanse dla młodych ludzi, która przyczynia się do wykształcenia kolejnego pokolenia ekspertów STEM w Szwajcarii”.
STEM w Wielkiej Brytanii
Wielka Brytania boryka się z podobnymi problemami. Według raportu STEM Women w kwietniu 2023 roku kobiety stanowiły 24% personelu zatrudnionego w branży STEM w Wielkiej Brytanii, gdzie znajduje się nasze centrum Enterprise Hub. Co więcej, w zawodach technologicznych kobiety obejmują tylko 17% stanowisk, a liczba ta wzrosła o tylko o dwa procent w ciągu ostatnich 14 lat. Kobiety na stanowiskach inżynierskich stanowią zaledwie 10% siły roboczej.
W artykule opublikowanym przez LinkedIn dotyczącym 25 zawodów o rosnącym popycie w Wielkiej Brytanii w 2023 r. przedstawiono podział płci w każdej z ról STEM:
- Cloud Engineer – 16% kobiet; 84% mężczyzn.
- Data Science Manager – 23% kobiet; 77% mężczyzn.
- Site Reliability Engineer – 11% kobiet; 89% mężczyzn.
- Data Engineer – 24% kobiet; 76% mężczyzn.
- Machine Learning Engineer – 18% kobiet; 82% mężczyzn.
- Technik okablowania – 4% kobiet; 96% mężczyzn.
- Software Engineer – 40% kobiet; 60% mężczyzn.
Jak łatwo zauważyć, bardzo rzadko zdarza się, by wśród tych najbardziej poszukiwanych zawodów co najmniej jedną czwartą stanowiły kobiety. W Grupie Distrelec możemy z dumą pochwalić się, że 46% pracowników stanowią kobiety. Choć odsetek ten wciąż nie jest wyrównany, zmierzamy w dobrym kierunku – odnotowaliśmy wyższy niż przeciętny odsetek kobiet wśród pracowników w firmach STEM.
Czy stereotypy dotyczące płci są wciąż obecne w szkole?
Jedną z wielu inspirujących kobiet w zespole Distrelec jest Lucy Henshaw, menedżerka produktu ds. półprzewodników, komponentów pasywnych i optoelektroniki. W szkole Lucy świetnie radziła sobie w zakresie chemii, fizyki i matematyki, dlatego zdecydowała się studiować chemię na uniwersytecie Nottingham Trent University. Lucy opowiedziała nam o swoich doświadczeniach związanych z nauką przedmiotów STEM w szkole w Wielkiej Brytanii.
Przedmiotami ścisłymi zaczęłam interesować się w wieku około 12 lat, kiedy w szkole średniej każdy przedmiot był nauczany indywidualnie. Należałam do jednej z pierwszych grup wiekowych, w których starano się zachęcać dziewczyny do dziedzin STEM, jednocześnie kierowano mnie do bardziej „kobiecych” nauk ścisłych takich jak biologia czy psychologia, zamiast fizyki i inżynierii. Znaczną część mojej ścieżki zawodowej stanowiła osobista motywacja, a nie przyzwolenie na podążanie tą drogą.
Świetnie radziłam sobie z fizyką i matematyką, niestety odmówiono mi możliwości studiowania fizyki na poziomie A-level, a do klasy w moim roczniku dopuszczono tylko jedną uczennicę. I to pomimo tego, że przez całą szkołę średnią byłam najlepszą uczennicą. Nie podano mi żadnego powodu, dla którego nie mogłabym studiować tego przedmiotu.
Podczas nauki matematyki na poziomie A-level zostałam zmuszona do wzięcia udziału w dodatkowych modułach uznawanych za bardziej odpowiednie dla zawodów kobiecych, takich jak handel i administracja. I choć uzyskałam jedne z najwyższych ocen w klasie, odmówiono mi możliwości studiowania mechaniki. Na uniwersytecie bariera ta została częściowo zniesiona, ponieważ wybrałam chemię fizyczną, gdzie poznawałam i stosowałam mechanikę kwantową i termodynamikę”.
Pomimo wyraźnych przeszkód, na jakie napotkała Lucy, potrafiła je pokonać dzięki swojej silnej motywacji. Dziewczęta zasługują jednak na pełen dostęp do edukacji i rozwijania swoich talentów. Uprzedzenia wobec płci to tylko jeden z przykładów wielu przeszkód, z którymi wciąż mierzą się młode kobiety. Oto niektóre z barier, z którymi wciąż się zmagają:
- Brak pewności siebie.
- Brak mentorów i wsparcia ze strony kadry kierowniczej.
- Brak kobiecych wzorców w tych samych dziedzinach.
- Trudności z pogodzeniem pracy i innych obowiązków.
- Uprzedzenia ze względu na płeć i dyskryminujące zachowania w miejscu pracy.
- Nierówne możliwości rozwoju w porównaniu z męskimi współpracownikami.
- Niższa płaca na tym samym stanowisku.
Podsumowanie
Choć w ciągu ostatnich kilku dekad nastąpił znaczący postęp, wciąż mamy wiele do zrobienia, jeśli chodzi o osiągnięcie parytetu płci w naukach STEM. Z tego, o czym mówiły Neha Imtiaz Ullah i dr Fernaz Moser-Boroumand, jasno wynika, że postawy muszą się zmienić w każdym obszarze, w tym w szkołach, na uniwersytetach, w rodzinach itp. Wysiłki podejmowane w całej Europie przez wiele organizacji i inicjatyw zmierzających do zwiększenia szans dziewcząt na zdobywanie wiedzy z zakresu nauk ścisłych i przyrodniczych są godne podziwu. Jeśli chcemy, by poprawa nastąpiła w ciągu najbliższych kilku lat, działania te muszą być kontynuowane, a nawet wzmożone.
Przykład Lucy z brytyjskiej szkoły pokazuje, że stereotypy związane z płcią wciąż mają swój udział w tworzeniu barier dla młodych dziewcząt. Najbardziej utalentowanym dziewczynkom w grupie odmawia się dostępu do zajęć na rzecz chłopców, którzy są mniej uzdolnieni w danym przedmiocie, tylko z uwagi na płeć, i w tym tkwi problem. Dane statystyczne wykazują ciągłą poprawę – miejmy jednak nadzieję, że dzięki większej świadomości, większej dostępności zajęć dla młodych dziewcząt, zmianie nastawienia i większej liczbie wzorców do naśladowania dla kobiet w ciągu najbliższych kilku lat, uda nam się wyrównać szanse w dziedzinie STEM dla dziewcząt i kobiet na całym świecie.
